De vorige keer spraken wij elkaar begin herfst 2018. Dat was ter gelegenheid van het themanummer positieve gezondheid van VOZ Magazine. Dat was vlak voor de presentatie van het Nationaal Preventieakkoord. Dat akkoord sloot u namens het kabinet met een groot aantal partijen. En nu zit u ook in gesprekken over beleid, uitvoering en effecten van de coronacrisis. Moet u met wat meel in de mond praten nu deze crisis nog gaande is?
Blokhuis: “Begin herfst 2018 was het lastig. Ik kon in ons gesprek toen nog niet alles publiekelijk zeggen. Het Preventieakkoord was toen nog niet gepubliceerd. Als ik ergens een hekel aan heb dan is het wel met meel in de mond praten. Ik ben meer van het gewoon bespreken waar het om gaat, dan ligt het maar op tafel. Maar er waren veel partijen betrokken, dat was een tour de force. En we spraken net toen ook over de laatste punten en komma’s met de ondertekenaars. Timing is belangrijk, ik weet het”.
“Nu zitten we midden in de coronacrisis. We doen er op VWS alles aan om corona onder controle te krijgen en te houden. Wij weten natuurlijk dat de crisis gevolgen heeft in andere delen van de gezondheidszorg. Dus ook voor bijvoorbeeld het preventiebeleid. Maar wij moeten er met z’n allen voor blijven waken dat we de kennis, ervaringen en behaalde positieve resultaten vasthouden en er op voortbouwen”.
“Ik hoorde dat Joep de Groot van CZ in deze VOZ Magazine het doorbreken van de schotten in de zorg bepleit. Meer samenwerken tussen verzekeraars onderling stelt hij voor. De ervaring met de coronabestrijding blijkt daarvoor een extra stimulans. Ook meer samenwerken met zorgaanbieders én met het sociaal domein. Ondertussen blijven deze partijen ook concullega’s. Niet vrijblijvend samenwerken, zegt hij, als je impact wilt bereiken. Dat is een ervaring tijdens de coronacrisis. Dat wordt weer meer opgepakt door verzekeraars. Dat zijn goede teksten van Joep! Ik ben het daar heel erg mee eens.”
Welzijn en Zorg verbinden
Blokhuis gaat verder: “Mijn hoofdtaak bij dit ministerie is preventie én is geestelijke gezondheidszorg. Of je het nu aanvliegt vanuit preventie of vanuit de GGZ: mijn adagium is dat iedereen moet kunnen meedoen. Maar hoe doe je dat? Dat doe je door mensen als geheel te zien. Een mens is niet een verzameling van problemen, maar een wezen van vlees en bloed die in zijn context leeft. Waar woon je? Hoe woon je en in welke familie ben je opgegroeid? Heb je schulden, heb je een verslaving? Als je daarbij als zorg én sociaal domein samenwerkt en heel de mens betrekt kunnen we veel meer bereiken op beide terreinen. Ik ben steeds meer daarvan overtuigd door wat ik bijvoorbeeld tijdens mijn werkbezoeken ervaar. Wij gaan dan uit van het te bereiken effect van de zorg; het belang van de zorgaanbieders en financiers is daaraan natuurlijk ondergeschikt. En dat sociale domein betreft vooral welzijn: dat zit nog steeds in de naam van ons ministerie en wordt in ons beleid weer geladen en actueler”.
Dit klinkt allemaal als beleidstaal. Ik neem aan dat u als oud lokaal gemeentebestuurder vooral oog heeft voor de realisatie en effecten van dat beleid.
Blokhuis: “Ja natuurlijk, zo zit ik er in. Het gaat bij heel de mens om alle relevante aspecten. Ik ga regelmatig op werkbezoek om te zien en te horen hoe dat beleid uitwerkt. Zo was ik in Rotterdam bij een heel mooi ketenprogramma.1 Dat woord is een beetje uitgesleten. Maar ik zie dat het in de praktijk wel werkt doordat er handen en voeten aan wordt gegeven in de lokale situatie. In dat ketenprogramma worden overgewicht en obesitas aangepakt. Alle relevante organisaties worden erbij betrokken. Zowel de huisarts als de diëtist, de beweegcoach, de fysiotherapeut. Maar ook nu samen met de werkers in het sociaal domein. Zorgverzekering en sociaal domein ontmoeten elkaar zo om de beste route te lopen voor de grootst haalbare impact. Schuldhulpverlening is heel relevant en is vaak onderbelicht gebleven. Iemand die tot over zijn oren in de schulden zit heeft vaak niet de primaire focus op een gezonde maaltijd om maar wat te noemen. Die is eerst bezig met overleven, en als dat een beetje beter lukt is er pas weer ruimte om aan de eigen gezondheid te werken”.
Het voorliggende probleem is de sleutel
Blokhuis geeft een voorbeeld: “Rotterdam is met de proeftuin gezond gewicht begonnen. Met een aantal andere gemeenten vormen zij een kopgroep. Ik zie daar een mooie en concrete uitwerking van wat we in het hoofdlijnenakkoord GGZ hebben proberen te regelen: het zoeken van de verbinding tussen het sociale domein en de GGZ en vice versa. Het wordt steeds meer gewoon dat bijvoorbeeld de diëtist overlegt met de schuldhulpverlener en andersom. Wat is primair, wat is het voorliggende probleem? De stapel niet geopende enveloppen wordt steeds groter. Velen kennen dat beeld”.
“In het zoeken van de verbinding tussen hulpverleners van zorg en welzijn wordt de meest effectieve route gemakkelijker gevonden om uit de algemene misère te komen. In het hoofdlijnenakkoord GGZ is samenwerking tussen curatieve zorg en sociaal domein uitgangspunt. Dat beiden andere vormen en eisen van financiering, verantwoording en besturing kennen, mag geen argument zijn om niet samen te werken”.
“Ik ben steeds meer overtuigd dat we aandacht en geldstromen voor een deel moeten verschuiven van curatieve zorg naar leefstijl en preventie. Door het grootste en eerste probleem bij de kop te pakken, zoals eenzaamheid, verslaving of schulden kunnen de andere kwesties, bijvoorbeeld de te hoge bloeddruk of de diabetes, beter en effectiever worden opgepakt. Uiteindelijk is dat goedkoper en zijn de mensen waar het om gaat beter geholpen. Om dat te benadrukken hebben we als kabinet daarvoor een jaarlijks structureel bedrag aan gemeenten gegeven, oplopend tot 95 miljoen euro in 2022. Daarmee kan de geestelijke gezondheidszorg op lokaal niveau mede worden vormgegeven door gemeenten en niet alleen door GGZ instellingen”, legt Blokhuis uit.
Een sleutel voor herstel
Blokhuis: “Een ander goed voorbeeld zijn de herstelacademies die van de grond komen. Die zitten tussen de zorginstellingen en het sociaal domein in. Investeren in plaatsen waar mensen elkaar kunnen ontmoeten. En waar ook GGZ specialisme beschikbaar is. Dat kan ervoor zorgen dat er minder in behandelingen en medicijnen geïnvesteerd gaat worden. Dan hoor ik dat het voorschrijven van antidepressiva vermindert en dat ze zelfs in de medicijnkast kunnen blijven. Iets dus tussen de zorgverzekering en het sociaal domein in”.
Hebben we het nu over de wederopstanding van het vroegere opbouwwerk als vorm van welzijnswerk? Daar is indertijd sterk op bezuinigd en nu herontdekken we de waarde.
Blokhuis: “Dat klopt. Welzijn zit nog steeds in de naam van het departement. Maar eerlijk is eerlijk: in tijden van bezuinigingen is het welzijnswerk in gemeenten vaak als eerste de sjaak. Om de simpele reden dat je het effect van die bezuinigingen niet direct ziet. Dat lijkt in het begin straffeloos besloten te worden, maar later blijkt goedkoop duurkoop te zijn. We komen daar nu van terug. Welzijn is bij VWS onder meer belegd in de directies Publieke Gezondheid en Maatschappelijke Ondersteuning met bijhorende weten regelgeving. Ik zie ondertussen ook een heleboel medewerkers bij onze directie Curatieve Zorg die er steeds meer van doordrongen zijn dat preventie een wezenlijk onderdeel is van hun beleidswerk. En dat het fenomeen bewegen in de GGZ bijvoorbeeld heel belangrijk is”.
Stoppen met roken ondersteunt psychisch herstel
Blokhuis: “Gezond eten en stoppen met roken in de GGZ is ook zoiets. Heel bijzonder: nog kortgeleden werd roken niet als issue gezien tijdens behandeling in de GGZ. Dat pleziertje gunden we aan patiënten. Dat klinkt heel humaan en heel lief. Inmiddels is de gedachte breed gedeeld dat het blijven roken juist een van de complicerende problemen is. Het is een vorm van verslaving die contraproductief kan zijn bij het herstel van je psychische klachten. Dat van het roken afhelpen moet je natuurlijk met respect doen. Maar we komen ervan terug dat het geen issue is. Hulpverleners zijn er inmiddels van overtuigd dat met het stoppen met roken cliënten duurzamer en sneller herstellen”.
Het Nationaal Preventieakkoord is 2 jaar oud. Wat kan de komende 4 of 8 jaar daar verder mee gebeuren? Wat zou u een volgende regering adviseren?
Blokhuis: “Laat ik eerst benadrukken dat ik heel blij en trots ben op het gesloten preventieakkoord. De belangrijke winst is dat we een hele brede aanpak hebben gekozen en een brede beweging op gang hebben gebracht. We zijn nu bezig met een Contourennota van de toekomstige gezondheidszorg. Daarin doen we voorstellen voor de verbetering van de organisatie van het zorgstelsel. Wij brengen in beeld wat in de regio nodig is om de organisatie van voorzorg en zorg en ook de ondersteuning te verbeteren. Daardoor kunnen wij aan de toekomstige zorgvraag beter voldoen. Die nota is nog niet gepubliceerd, maar ik kan alvast zeggen dat preventie een heel prominente plek daarin inneemt. Dat is een cultuurshift. Het is mede een gevolg van investeringen in preventie in dit kabinet en de aanloop daarnaartoe door onze voorgangers. De coronacrisis onderstreept het nog eens extra. Preventie heeft op allerlei manieren zijn plaats nu echt verworven; die gaan wij uitbouwen”.
Extra maatregelen om ambities 2040 te halen Blokhuis vervolgt: “Het huidige Preventieakkoord heeft 3 hoofdthema’s: roken, problematisch alcohol gebruik en overgewicht. Die thema’s blijven. De Quickscan Preventieakkoord2 van het RIVM (2018) gaf aan dat we met de gemaakte afspraken en wettelijke maatregelen dicht in de buurt komen van onze ambitie van maximaal 5% rokers in 2040. Voor problematisch alcoholgebruik en overgewicht is de scan kritischer. Het pakket aan voorgestelde maatregelen is naar verwachting onvoldoende om de hoge ambities waar te kunnen maken, aldus de scan. Als reactie hadden we onze ambities neerwaarts kunnen bijstellen. Dat hebben we gelukkig niet gedaan. Wij houden ze fier overeind. Overgewicht bijvoorbeeld moet in 2040 terug met 12 % in de volwassen bevolking ten opzichte van 2018. Nu heeft bijna de helft van de volwassen bevolking overgewicht. En 22 jaar voor 2018 was het overgewicht onder volwassenen 38%. Daar komt die 12% meer en minder dus rekenkundig vandaan. Maar we groeien nog steeds: letterlijk en figuurlijk! Een vermindering naar het niveau van 22 jaar terug met 12% in 2040 is dus een heel hoge maar ook noodzakelijke ambitie”.
“De afspraak met alle partners is dat we elkaar gaan houden aan de gestelde doelen. Als uit de voortgangsrapportages blijkt dat het inderdaad niet hard genoeg gaat, moet er een tandje bij. Daarom denk ik dat we er de komende jaren rekening mee moeten houden om extra gas te geven. Om die ambitie bij overgewicht en problematisch alcoholgebruik toch te halen. Daarom sluit ik aanvullende maatregelen niet uit. In 2021 komt er een voedselkeuze logo. Kidsmarketing met ongezonde producten is gestopt, groente- en fruitpromotie door de supermarkten kwamen van de grond. Met frisdrankfabrikanten spraken we een reductie af van 30% suikers in hun producten. We moeten die afspraken goed blijven monitoren. Als blijkt dat we niet op schema liggen van de preventieambities moeten wij een aantal aanvullende maatregelen treffen om die doelstelling van minder dan 38% van het overgewicht volwassenen in 2040 te halen en ook de halvering van het problematisch alcohol gebruik”, geeft Blokhuis aan.
“Ondertussen heeft het RIVM een eerste voortgangsrapportage3 dit jaar opgeleverd: de meeste van de voorgenomen activiteiten in de afgelopen 1 tot 2 jaar zijn op stoom. Dat is redelijk positief. De betrokken organisaties zijn erg enthousiast bezig met de uitvoering; een klein aantal moet nog iets harder lopen. Maar de bewegingen die we hebben afgesproken zijn niet meer tegen te houden en vinden brede steun. Daarnaast verdienen drugs en stress volop aandacht in ons preventiebeleid, maar vanwege de behoefte aan focus heb ik me in het preventieakkoord beperkt tot de drie van roken, overwicht en problematisch alcoholgebruik.”
U werd in de loop van 2020 aangemoedigd het ingezette preventiebeleid voort te zetten?
Blokhuis gaat naar een afronding, want de volgende afspraak komt zo binnen: “De coronacrisis maakt voor ons allemaal duidelijk hoe belangrijk het is om goed voor je gezondheid en je weerstand te zorgen. Medici kwamen in juni jongstleden massaal naar ons toe. Ze vroegen ons om extra gas te geven op de dossiers ‘afname overgewicht’ en ‘stoppen met roken’. Ook daarom moet ik de ambities van het Nationaal Preventieakkoord stevig overeind houden. Ik voel mij natuurlijk ontzettend gesteund door dat manifest van 2.000 medici die toch wel stellig zeggen dat er een causaal verband is tussen het hebben van minder weerstand, overgewicht en roken ten opzichte van risico’s die je loopt ten gevolge van corona. Die steun is een extra prikkel om te blijven investeren in preventie”.
Veel aanmoediging voor preventie
Blokhuis sluit af: “Daarnaast kwam er een beweging op gang onder aanvoering van bekende toptrainers en topsporters. Zij riepen voor de zomer de regering op nog meer werk te maken van een vitale samenleving. Met een cruciale rol voor sport en bewegen. Veel sportbonden en NOC*NSF hebben hun steun aan de oproep betuigd. Huidige en voormalige toppers, die de oproep aanvoerden, zijn Joop Alberda, Louis van Gaal, Bas van de Goor, Guus Hiddink, Sarina Wiegman en Epke Zonderland. Samen met neuropsycholoog prof. dr. Erik Scherder. Ook dit is ondersteuning van ons beleid waar we verder mee gaan. Ik kan nu ook zeggen: vooral doen en doorgaan!”.
- www.rotterdam.nl/wonen-leven/proeftuin-gezond-gewicht/
- www.rivm.nl/documenten/quickscan-mogelijke-impact-nationaal-preventieakkoord
- www.rivm.nl/publicaties/voortgangsrapportage-nationaal-preventieakkoord-2019
